Dünyada silah bırakan terör örgütleri… İmralı-Ankara sürecinin farklılıkları: ‘Yanlış iliklenen düğme’
İbrahim Varlı’nın Birgün gazetesindeki “IRA, ETA, FARC örnekleri; yanlış iliklenen o düğme” başlıklı yazısı şu formda:
Yakın tarihte silah bırakan yahut kendisini fesheden çok sayıda örgüt var. İspanya’da ETA, Almanya’da RAF, Kolombiya’da FARC, Endonezya’da AÇE vb. Tekrar misal halde ELN ile Bogota ortasındaki “silah bırakma” görüşmeleri de ağır aksak, kesintilerle sürüyor.
21. yüzyılın birinci çeyreğinde silah bırakma kararı alan son örgüt PKK oldu. Ortadoğu’daki emperyalist “yeni dizayn”ın tetiklediği gelişmelerin sonucunda altı ayda pişirilen bu sürecin pek çok boyutu var.
Kuşkusuz ki her ülkenin, coğrafyanın, örgütün, yapının kendi özgüllükleri, farklılıkları kelam konusu. Örgütlerin silah bırakması yahut çatışma süreçlerinin sonlandırılmasın farklı veçheleri bulunuyor.
20. yüzyılın sonundaki Güney Afrika tecrübesi direkt taraflar ortasında yürütülürken Kuzey İrlanda’dan Bask Bölgesi’ne ve Kolombiya’ya kadar pek çok yerde ise gözlemci-garantör ülkeler, taraflar süreçte belirleyici oldu.
Değerlendirmede bulunurken bu özgüllükleri dikkate almakta fayda var.
DÜNYADA SÜREÇ NASIL İŞLEDİ
IRA: IRA ile İngiltere ortasında 1998’de imzalanan Güzel Cuma Anlaşması’nda ABD lideri Bill Clinton büyük rol oynadı. Clinton tarafından görevlendirilen ABD’li Senatör George Mitchell şahsen misyon aldı. IRA 2005’te silahları resmen bıraktı.
ETA: İspanya’daki Bask Bölgesi’nin bağımsızlığı için 1959’da silahlı çabayı başlatan ETA, 2017’de kendisini feshetti. ETA ile Madrid ortasındaki mutabakatta birden fazla memleketler arası arabulucu ve aktör direkt yahut ötürü olarak rol üstlendi. Norveç ve İsviçre üzere ülkeler görüşmeler konut sahipliği yaptılar. Milletlerarası Temas Kümesi, İrlanda eski Başbakanı Bertie Ahern, Kuzey İrlanda barış süreci danışmanı Jonathan Powell ön plana çıkanlardandı.
FARC: FARC’ın 2016’da silah bırakması ve barış görüşmelerinde Küba’dan Venezuela’ya, Brezilya’dan Norveç ve Şili’ye pek çok ülke garantör ve gözlemciydi. Görüşmeler yüklü olarak Havana’da sürdürüldü. Birleşmiş Milletler (BM) ise gözlemci konumundaydı.
RAF: Almanya’da Vietnam Savaşı’na karşı başlayan öğrenci protestolarından doğan Kızıl Ordu Fraksiyonu (RAF) Nisan 1998’de kendini feshetti. 1970–1990 ortasında tesirli olan örgüt, Almanya’daki haber ajanslarına bir mektup göndererek “silahlı çabayı sona erdirdiğini ve örgütü feshettiğini” duyurdu. 1970–1990 ortasında tesirli.
GAM: Endonezya’da Açe bölgesinin bağımsızlığı için 1976’dan itibaren silahlı uğraş yürüten Özgür Açe Hareketi (GAM) ile Jakarta idaresi ortasında 2005’te Helsinki’de mutabakata varıldı.
MILF: Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) ile Filipinler idaresi ortasında on yıllarca süren çatışmaları sona erdirmek hedefiyle görüşmeler 1997’de başladı. 2012’de ateşkes ilan edildi. “Bangsamoro Kapsamlı Anlaşma” 2014’te imzalandı. 2018’de özerklik elde edildi.
Benzer formda Güney Afrika’daki apartheid rejimine son veren süreçte de resmi bir dış arabulucu olmasa da Norveç, İsviçre üzere ülkeler süreci destekleyen saklı diplomasiler yürüttü. 1990-1993 yılları ortasında Afrika Ulusal Kongresi Lideri Nelson Mandela ve Güney Afrika Cumhurbaşkanı F.W. de Klerk ortasında direkt sürdürülen müzakereler sonrası 1994’te muahede imzalandı, apartheid rejimi resmen sona erdi. Birinci hür seçimde Mandela cumhurbaşkanı seçildi.
“İMRALI-ANKARA SÜRECİNİN FARKLILIKLARI”
Bahçeli üzerinden yürütülen süreç: “Mevzu misal olsa da PKK tecrübesi öbür ülkelerden bariz farklılıklar arz ediyor” diyen müellif, dünyadaki benzeri süreçlerden farklı olarak Türkiye’de yürütülen tahlil sürecinin, direkt iktidar tarafından ilerletilmediğini tabir etti. Devlet Bahçeli’nin sürece istikamet veren açıklamalarına dikkat çekilirken, bu çerçevede PKK’nın Öcalan’dan gelen talimatlar doğrultusunda silah bırakma kararı aldığı; lakin sürecin ana mimarının birinci kere iktidarda bulunan bir önder değil, iktidar ortağı pozisyonundaki bir figür olduğunun altı çizildi.
Arabulucular, taraflar, gözlemciler yok: Birinci tahlil süreciyle karşılaştırıldığında, mevcut süreçte üçüncü tarafların – arabulucuların, gözlemcilerin ya da tarafsız aktörlerin – dâhil edilmediğine dikkat çekildi. Sürecin “yerli” ve “milli” olduğu vurgusuyla yürütüldüğü, bu nedenle müzakerelerin sadece Ankara ile İmralı ortasında, dış aktörlerin iştiraki olmadan sürdürüldüğü belirtildi.
PKK dört ülkeyi etkileyen bir aktör: PKK’nın, benzeri yapıdaki silahlı kümelerden farklı olarak sadece Türkiye’yi değil; Suriye, Irak ve İran’ı da direkt etkileyen bir yapıya sahip olduğu söz edildi. Bu durumun Kürt sorununu bölgesel bir boyuttan milletlerarası bir düzleme taşıdığına işaret edildi. PKK’nın hem bölgesel hem de milletlerarası aktörlerle direkt ya da dolaylı temaslarının bulunduğu kaydedildi.
“UCU AÇIK SIKINTIDA BAŞLAR KARIŞIK”
“Terörsüz Türkiye” sürecinde tarafların başlarının ve yol haritalarının karışık olduğunu tabir eden müellif, Irak Kürdistanı İçişleri Bakanı Reber Ahmed’in PKK’nin silah bırakma kararıyla ilgili olarak şimdi somut bir adım atılmadığını ve sürecin nasıl işleyeceği konusunda net bir tablo bulunmadığı tarafındaki kelamlarına işaret ediyor.
