Yazar Muhsin Kızılkaya, Haberturk.com’daki “Yiğidim aslanım”; seni “burada” kim yatırdı?” başlıklı yazısında şunları ele aldı:
Son günlerde tekrar gündeme gelen Zülfü Livaneli’nin “Yiğidim aslanım burda yatıyor” türküsünün otuz iki kısım tekmili birden kıssası; büyük şair Nazım Hikmet’in 17 Ocak 1938’de İstanbul’da gözaltına alınarak Ankara’ya götürülmesi, burada “asker bireyleri üstlerine karşı kışkırtmak” suçlamasıyla askeri mahkemeye çıkartılması, 29 Mart 1938 günü on beş yıl ağır mahpus ve hayatı boyunca kamu hizmetlerinden men cezasını alması, tıpkı fiilden dolayı Donanma Davası olarak bilinen davadan “donanmayı isyana teşvik” cürmünden, tanıksız, ispatsız yirmi yıl ceza alması, böylelikle toplamda 28 yıl 4 ay ağır mahpus cezasına çarptırılarak kodesi boylamasıyla başladı. “Şifre buyurmuştu” Fevzi Paşa; “çaresiz” yatacaktı, “buyruk kesindi”, “gayri” tam on üç yıl boyunca “döşeği demirden”, “sediri taştan” olacaktı!
O sırada Reisicumhur Mustafa Kemal Atatürk, Başvekil Celal Bayar, dahiliye vekili Şükrü Kaya’ydı.
Nazım Hikmet, içeri atıldıktan kısa bir müddet sonra, annesi ressam Celile Hanım, Mustafa Kemal Atatürk’e, çok sonra Murat Bardakçı’nın Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nden bulup çıkardığı şu mektubu yazdı:
“Atam!
Ben, Selânik’teki merhum Enver Paşa’nın kızı Celile’yim. Oğlum şair Nâzım Hikmet, orduda komünizmi yaymak suretiyle isyan çıkartmak teşebbüsünde bulunduğu vehmiyle Harbokulu Askerî Mahkemesi tarafından Askerî Ceza Kanunu’nun 94. Hususu mucibince 15 sene ağır mahpusa mahkûm edildi. Verilen karar bütün mânâsiyle vehme müstenid bir isimli yanılgıdır. Kendisi beş aydan beri Ankara Merkez Komutanlığı Cezaevi’nde mevkuftur. Oğlumu mahkûmiyete götüren vehmin sebeplerini, karardaki yasal ve maddî kusurları birebir anlatıp sizi yormak ve değerli vakitlerinizi istaf etmek istemem. Yalnız istirhamım şudur:
Harbiye Okulu’ndaki dâvâ evrakını Ankara Merkez Kumandanı Demir Ali yahut Ankara Garnizon Kumandanı Mustafa Kemal Gökçe’ye veyahut sizce itimadı hâiz bîtaraf rastgele bir kimseye tedkik ettiriniz. Şayet oğlum hatalı ise ve kararın isabetli olduğuna kanaat getirilirse buna ben de kanî olacağım ve mahkûm olduğu cezayı çekmesine isteye isteye katlanacağım.
Ancak, bîtarafâne yapılacak bir tedkik, oğlumun temiz olduğu halde isimli kusura kurban gittiğini göstereceğine emin bulunuyorum. Bu takdirde vatan hainlerine karşı bile göstermek büyüklüğünde bulunduğunuz ulûvv-ı cenâbı oğlumdan esirgemeyeceğiniz muhakkaktır; çünki Nâzım ne bir vatan haini ne memleketinin ordusuna kasdetmiş bir cânîdir.
O, yalnızca Türk Dili’nin emsâli ortasında değerli bir hizmetkârı ve istikbalde senin yarattığın tarihi altın harflerle yazacak kalemlerden biridir. Felsefe-yi akîdesinin kendisini komitacı bir bolşevik tanınacak biçimde yanlış anlaşılmasının verdiği vehme kurban gitmiştir.
Mustarip bir ana sıfatıyle en büyük emelim, oğlumun mâsumiyetine sizin de kanaat getirmeniz ve onu affa lâyık görmenizdir. İstirhamlarımın reddedilmeyeceğine güvenerek, minnetle ellerinizden öperim büyük Ceddim.
Celile. Yenişehir’de merhum Bay Samih Rifat evinde” (Cumhurbaşkanlığı Arşivi, 01019688-373, 374 ve 375).
Ancak ne bu mektup ne dayısı Ali Fuat Cebesoy’un teşebbüsleri ne de “Kuvay-ı Milliye”destanı Nazım Hikmet’i, hayatını karartmaya bir defa karar vermiş olan ilahların hışmından kurtaramadı. Şu cezaevi bu cezaevi derken Bursa’ya demir attı ve 1950’ye geldiğimizde şair tam tamına 12 yıldan beri hapisteydi. CHP’nin Tek Parti periyodu bitmiş artık siyasi hayatımıza Demokrat Parti diye bir muhalefet partisi girmişti. Özgürlük rüzgarları esiyordu. Şair 48 yaşındaydı, artık yeterdi; “Canımı pul yerine kullanarak millete son bir istida yazıyorum” dedi ve 8 Nisan 1950’de hür bırakılması için Bursa Cezaevi’nde açlık grevine başladı. Cin şişeden çıkmıştı. İçerde ve dışarıda büyük şairin özgürlüğüne kavuşabilmesi için dünyada ve bizde Albert Camus’dan Sartre’a, Halide Edip Adıvar’dan Behice Boran’a, Neyzen Tevfik’ten Ahmet Hamdi Tanpınar’a kadar bir yığın sanatçı, müellif, aydın ayağa kalktı. İmzalar toplandı, takviye için açlık grevleri başladı, herkes elinden gelen neyse onu yapmak için seferber oldu.
*
O sırada Paris’te bulunan ressam, şair, Nazım Hikmet’in dostu Bedri Rahmi Eyüboğlu da kampanyaya katkı sunmak için “Zindanı Taştan Oyarlar” isimli bir şiir yazdı.
Oldukça uzun şiir şöyledir:
“Bursa’nın ufak tefek yolları
Ağrıdan sızıdan tutmaz elleri
Tepeden tırnağa şiir gülleri
Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.
*
Bir şubat gecesi tutuldu dilin
Silâha bıçağa varmadı elin
Ne ana ne baba ne kız ne gelin
Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.
*
Ne bir haram yedin ne cana kıydın
Ekmek üzere pak su üzere aydın
Hiç kimse duymadan kararlar giydin
Döşek diken diken yastık batıyor
Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.
*
Zindanı taştan oyarlar
İçine bir yiğit koyarlar
Sağa döner böğrü taşa gelir
Sola döner çırılçıplak demir
Çeliğin hası da yiğidim aman bu türlü bilenir
Döşek melul mahzun, yastık batıyor
Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.
*
Bugün efkârlıyım açmasın güller
Yiğidimden berbat haber verirler
Demirden pencere taştan sedirler
Döşek melul mahzun yastık batıyor
Yiğidim şahinim aman burda yatıyor
*
Mezar ortasında harman olur mu?
On üç yıl mahpusta derman kalır mı?
Azrail aç susuz canın alır mı?
Döşek melul mahzun yastık batıyor
Yiğidim şahinim aman yerde yatıyor…
*
Dilinde dilimi bulduğum
Gücüne kurban olduğum
Anam babam üzere övdüğüm
Dayan hey Aslan Ustam
A benim
Yiğidim dayan.
Dayan hey gözünü sevdiğim
Bugün efkârlıyım açmasın güller
Yiğidimden berbat haber verirler.
*
Sana kökü dışarda diyenlerin kökleri kurusun
Kurusun murdar ilikleri lisanları çürüsün
Şiirin gökyüzü üzere herkesin.
Sen Kızılırmak kadar bizimsin
En büyük ustası dilimizin
Canımız ciğerimizsin.
*
Bugün burdaysa şiirin, yarın Çin’dedir
Bütün hışmıyla dilimiz
Kökünden sökülmüş bir çınar gibi
Yüreğimiz içindedir.
*
Bugün burdaysa şiirin, yarın Çin’dedir
Acısıyla sızısıyla alnının kara yazısıyla
Bir yanı ışık içinde tertemiz.
Bir yanı sızım sızım sızlayan memleketimiz içindedir.”
(Bedri Rahmi Eyüboğlu, “Dol Karabakır Dol-Bütün Şiirleri”, İş Kültür Yayınları, s.316-318)
*
CHP’nin tek başına iktidarda bulunduğu yıllarda. Sebepsiz yere, hiçbir evraka, delile dayandırılmadan içeri atılan Nazım Hikmet, tam 13 yılını taş duvarlar ortasında geçirdikten sonra 14 Mayıs 1950’de iktidara gelen Demokrat Parti, birinci iş olarak bir af kanunu çıkardı, şair hür kaldı. (Oysa Nihal Atsız, kimi CHP’li milletvekilleri ile siyasete CHP Gençlik Kolları Başkanı olarak girmiş ve o sırada MTTB Genel Başkanı olan ressam Bedri Baykam’ın babası Suphi Baykam şairin dışarı çıkmaması için ellerinden geleni yapmışlardı.) Fakat dışarısı pek tekin değildi. Yaşını başını almış şairi alıp askere götürmek istiyorlardı. O da kararını verdi, eniştesi Refik Erduran her şeyi ayarladı, bir hız motoruna bindirdi, Karadeniz’de onu bir Romen şilebine bindirip Moskova’ya gönderdi. (Refik Erduran, “Gülerek, Gençlik Anıları” kitabında bir yemekte işadamı Selahattin Beyazıt’ın kendisine anlattıklarını aktarır. Nazım Hikmet’in pasaportsuz Rusya’ya kaçtığı haberi duyulduğu sırada Başbakan Adnan Menderes’in yanındaymış Selahattin Beyazıt. Menderes evvel şaşırmış, bir mühlet düşündükten sonra “İyi oldu” demiş.)
*
Aradan yıllar geçti. 12 Eylül darbesinin o kör karanlığında, Şerif Gören ve arkadaşları, o sırada askeri darbenin kan donduran zulmü altında inleyen memleketin yollarında, mevti göze alarak, yer yer şeytana pabucu zıt giydirerek senaryosunu Yılmaz Güney’in yazdığı “Yol” filmini çekiyorlar. Zülfü Livaneli de İsveç’te, sürgündedir. Bir mühlet sonra 9 Ekim 1981’de Yılmaz Güney o sırada yattığı Isparta yarı açık cezaevinden müsaadeli çıktı ve hapishaneye bir daha dönmedi. Şerif Gören’in çektiği sinemanın negatifleriyle Paris’te buluştu. Amatörlerle sinemaya çok makûs bir dublaj yaptı. İş müziklerine gelince aklına İsveç’te yaşayan Zülfü Livaneli geldi. Çağırdı, Livaneli de Paris’e gitti. Daha sonra verdiği birçok mülakatta anlattı Livaneli. Paris’te “Yol” sinemasının müzikleri üzerine çalışırken aklına Bedri Rahmi’nin bu kentte yazdığı “Zindanı Taştan Oyarlar” şiirinin birinci melodisi düştü. “Yol” sinemasının müziklerini yaparken, stüdyoya girdi, bir de albüm yaptı, işte orada yaptığı albüme “Yiğidim Aslanım” kesimini da aldı. Lakin, Bedri Rahmi’nin şiirini bir oldukça değiştirmişti. Üste aldığım uzun şiir, Zülfü Livaneli’ni yaptığı besteyle albümde şöyle yer aldı:
Şu sılanın ufak tefek yolları
Ağrıdan sızıdan tutmaz elleri
Tepeden tırnağa şiir dilleri
Yiğidim aslanım burda yatıyor
*
Bugün efkarlıyım açmasın güller
Yiğidimden kara haber verirler
Demirden döşeği taştan sedirler
Yiğidim aslanım burda yatıyor
*
Ne bir haram yedi ne cana kıydı
Ekmek kadar pak su üzere aydın
Hiç kimse duymadan kararlar giydi
Yiğidim aslanım burda yatıyor
*
Mezar ortasında harman olur mu
On üç yıl mahpusta derman kalır mı
Azrail aç susuz canım alır mı
Yiğidim aslanım burda yatıyor
*
Azrail aç susuz canım alır mı
Yiğidim aslanım burda yatıyor
*
Zülfü Livaneli o sırada aranıyordu, memlekete dönemiyordu. Sıla hasretini çekiyordu. Şairin “Şu Bursa’nın ufak tefek yolları” mısraını, “Şu sılanın ufak tefek yolları” diye değiştirmişti.
“Yol” sineması 1982’de Cannes Sinema Festivali’ne katıldı ve “Altın Palmiye”yi Costa Gavras’ın “Missing” sinemasıyla paylaştı. Sinemanın afişinde sineması yapan bütün sanatkarların ismi vardı. Şerif Gören’den Tarık Akan’a, Halil Ergün’den Şerif Sezer’e, Necmettin Çobanoğlu’ndan Meral Orhonsay’a kadar Türk oyuncuların, manzara direktörünün, senaristin gerçek isimleri vardı, afişte yalnızca müzik yabancı isim olarak yer alıyordu. Afişte yazılana nazaran sinemanın müziğini “Sebastiyan Argol” isminde bir gavur yapmıştı. Bilen biliyordu fakat bilmeyenler de vardı. Bu isim Zülfü Livaneli’nin kendisi için bulduğu bir takma isimdi. Sinema uzun yıllar Türkiye’de yasaklı kaldı. Yılmaz Güney’in eşi Fatoş Hanım yılmadı, uğraştı, nihayet 17 sene sonra, 1999 yılında “Yol”u Türkiye’de gösterime soktu. Bu sefer afişte müzik Zülfü Livaneli olarak yer aldı. Demek tehlike geçmişti. Zülfü Livaneli, daha sonra bunun sebebini açıkladı. Bu türlü yapmasını, birçok işte olduğu üzere tekrar Yaşar Kemal ona tavsiye etmişti. “Argol” İsveç’te bir köyün ismiymiş, fikri Yaşar Kemal vermiş, ismi de Abidin Dino’nun eşi Güzin Dino bulmuştu. Güzin Dino “Sebastiyan” ismini çok seviyordu, böylelikle Zülfü Livaneli, öteki arkadaşlarının isimleri sinemanın afişinde nal üzere dururken, kendini müstear bir ismin ardına gizleyerek “garantiye” almıştı.
Şimdi çok yüksek sesle “Yiğidim aslanım burada yatıyor”u söylemenin vaktiydi.
Türkü bir anda, hem 70’li yılların iç harbinde yakınlarını kaybetmiş, hem de 12 Eylül zindanlarında azapla öldürülmüş binlerce kişinin yarasına dokundu, kısa müddet zarfında bu yaralı insanların en sevdiği müzikler listesinin birinci sırasında yer almaya başladı.
*
Ama öykü burada bitmedi.
Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun oğlu Mehmet Eyüboğlu’nun Kanada’da tahsil görürken tanışıp evlendiği, daha sonra da hayatını Türkiye’de geçirmiş olan eşi Hughette Eyüboğlu’nun, 2003 yılında, İş Kültür Yayınları ortasından, “Kanadalı Bir Gelinin Türkiye Anıları” kitabı yayınlandı.
Kitabın sonlarına gerçek enteresan bir öykü anlatır Hughette Hanım.
Sene 1975, Bedri Rahmi’nin bu dünyada son yılı. O yılın 21 Eylül’ünde pankreas kanserine yenik düşecek şair. Yakınları kanser olduğunu biliyor ancak ona söylemiyorlar. Her gününü memnun geçirsin istiyorlar, mavi seyahat programını bile aksatmazlar.
O sırada Şakir Serengil diye bir genç telefon eder. Babasının Kadıköy’de bir fotoğraf stüdyosu var, o da Almanya’daki eğitimini tamamlayıp memlekete dönmüş. Bedri Rahmi’nin oğlu Mehmet’le konuşur, şairin şiirlerinden günümüzün kliplerine benzeri kısa sinemalar yapmak istediğini söyler. Mehmet fikri çok beğenir lakin delikanlıya da babasının çok ağır hasta olduğunu, elini çabuk tutmasını söyler. Şakir, Bedri Bey’le tanışır, çabucak kaynaşırlar. Şair sevdiği şiirleri teyp kasetine okuyacak, o da görsel materyal bulacak. İşe başlarlar, Bedri Bey hem şiirleri okur hem de görsel gereç için tavsiyelerde bulunur gence. Uzun bir mühlet birlikte çalışırlar büyük bir şevkle. Bir hafta sonu Şakir’in Almanya’dan İstanbul’a arkadaşları gelir, onlara kenti gezdirirken Şile’ye de götürür. Giderken Bedri Rahmi, “Gözünü dört aç, Karadeniz’in latifesi yoktur” diye tembihler. Ondan sonra birkaç gün Şakir gelmez olur, sorarlar, Şakir cumartesi günü Şile’de bir Alman arkadaşını boğulmaktan kurtarırken, kendisi boğulmuş, cenazesi pazartesi günü toprağa verilmiş bile.
Haber Bedri Rahmi’yi çok ağlatır. Gencin ailesi, birlikte çalıştıklarını biliyor, gelip bantta sesi var mı diye yaptıkları bütün kaydı dinlerler. Kayıtta yalnızca Bedri Rahmi’nin sesini duyunca, bandı aileye armağan ederler.
Gerisini Hughette Hanım şöyle anlatır kitabında:
“Seneler sonra Paris’te yaşayan bir Türk sanatkarı olan Zülfü Livaneli, Bedri Rahmi’nin Nazım Hikmet için yazdığı bir şiiri bestelemek istemiş. ‘Zindanı taştan oyarlar.’ Can Yayınevi’nin sahibi Erdal Öz, aracı olacak telefon etti; ‘Zülfü Livaneli bu şiiri bestelemeden evvel, Bedri Rahmi şiiri nasıl okumuş, dinlemek istiyormuş. Elimizde Bedri Rahmi’nin kendi sesinden bir kayıt varsa, dinleyip çabucak geri vermek kaydıyla ödünç verebilir misiniz?’ diye sordu Mehmet’e. Mehmet ismi geçen insanları öylesine seviyor ve güveniyor ki aklına en ufak bir şey gelmeden, hatta bir kopyasını bile almayı akıl etmeden Şakir Serengil’in kaydettiği koca Sony bandı, orjinal kutusuyla birlikte Sayın Erdal Öz’ün adamına teslim etti. Sanatkara olan itimadımız ve saflığımız yüzünden bugün bile hâlâ saçımızı başımızı yolmamıza neden olan o uğursuz yanılgıyı yaptık. Yaşasın solcuların dayanışması! Bizim ses bandı gitti masraf. Hâlâ da gitmekte. İsmi solcuya çıkanlar bu türlü davrandı bize karşı. Maazallah ya bir kapitaliste düşseydik kim bilir halimiz birçok olurdu?!”
Burada bu bahsi kapatırken Hughette Hanım, birebir sayfaya bir de şu dipnotu düşer:
“Mart 2001’de, Livaneli’nin, Bedri Rahmi’nin bu ses kaydını kullanarak piyasaya sürdüğü kasetlerden bir örnek elimize geçti. Haktan yana olan sanatkarımız, ödünç aldığı bandı kullanmak için ne müsaade istedi ne de telif hakkı ödedi.” (Hughette Eyuboğlu, “Kanadalı Bir Gelinin Türkiye Anıları,” s.248-250, İş Kültür Yayınları)
*
Hughette Hanım, birebir savını 2010 yılında kendisiyle yapılan bir televizyon programında da tekrarlayınca, Zülfü Livaneli şu açıklamayı yaptı:
“Bedri Rahmi’nin şiiri olan Yiğidim Aslanım’ı bestelediğimde Türkiye’ye giremiyordum. Albümlerim daima olarak korsanlar tarafından basılıyordu. Hakkımda ceza davaları açılıyordu. Bu kurallar altındayken hiç kimseden bant falan almadım. Bir kişi bu bandı almış, benim türkülerimle karıştırıp kaset yapmış. Kim olduğunu bile bilmiyorum. Bende bant falan yok. Yiğidim Aslanım modülüyle ilgili olarak çok bedel ödedim, yasaklandım, yargılandım. Telif hakları da daima olarak ödendi. Bu beşerler, bu türlü palavralar söyleyerek Bedri Rahmi’nin kemiklerini sızlatıyorlar. Herhalde merhum, şiirinin bütün Türkiye’de marşa dönüştüğünü, birçok yabancı lisanda söylendiğini bilse bundan gurur duyardı. Büyük usta Bedri Rahmi’nin anısı için burada susuyorum ancak anlamsız palavralarına devam ederlerse bu bireyleri ispata davet etmek için mahkemeye vermekten diğer dermanım kalmayacak.”
*
Şimdi, ne vakit bir mikrofon ve kalabalık bulsa, Zülfü Livaneli koşa koşa sahneye çıkıp bu türküyü söylüyor. Uğur Mumcu’nun cenazesinde binlerce kişi daima bir ağızdan söyledi. Ne ilgisi varsa, en çok da Cumhuriyet Mitinglerinde söyletti kalabalıklara. En son Saraçhane’de, hapishanede yatan “yiğidin, aslanın” bu defa İmamoğlu olduğunu işaret edince, CHP Genel Başkanı Özgür Özel, İmamoğlu’nun ismini unutarak “yiğidim, aslanım” demeye başladı o günden bugüne.
CHP devrinde tutuklanıp 28 yıl mahpus cezasına mahkûm edilen bir şairi CHP’liler özgür bıraksın diye diğer bir CHP’li şairin yazdığı bir şiiri; CHP milletvekilliği yapmış, hatta CHP genel başkanlığına namzet olmuş bir CHP’li sanatçı tarafından bestelenip Nazım Hikmet’in hatasına hiç benzemeyen bir suçlamayla tutuklanmış bir CHP’li belediye liderine söylenmesi yüreklere ne kadar dokunuyor bilemedim doğrusu.
Hem şiirin yazıldığı, ismine türkünün yakıldığı Nazım Hikmet nam “yiğidi aslanı” “burda” yatıran kendileri değil miydi?
