Hangisi diz çökecek, Trump mı Şi mi… Odatv Çin’deki uzman isme sordu… Ejderhayla* savaşta ABD dostsuz kaldı… Pekin’in zayıf karnı neresi

ABD ile Çin’in ortasındaki ticaret savaşları, adeta bir kan davasına döndü. Gümrük vergilerinde misilleme üstüne misilleme… Son sayılar şöyle: ABD %125’e, Çin %84’e çıkardı. Bu kapışmada, kim diz çöker? Yoksa ikisi birden mi kaybeder? Mevzuyu yakından takip eden, Pekin Memleketler arası Ticaret ve İktisat Üniversitesi doktora öğrencisi Orçun Göktürk’le konuştuk…

Orçun Göktürk

• Orçun Bey merhaba, siz bu olaylara Çin’den baktığınızda durumu nasıl görüyorsunuz? Güya ortalarında kan davası olan köyler gibi… ABD başlattı, Çin boyun eğmedi… Bu kadar sert restleşmeler olağan mi?

  -Evet, dediğiniz üzere iki köyün çatışması gibi… Lakin aslında iki köy ortasında da ne vardır? Kız alıp kız vermişlerdir birbirlerine… Mal ya da hizmet satıyor olabilirler… ABD ve Çin de bundan çok daha fazlası var. Zira birincisi dünyanın en büyük iki iktisadı. Geçen yılki sayılara nazaran 600 milyar dolara yakın bir ticaret hacmi var. Hon Kong’u da dahil edersek daha fazla… Amerika’nın temel kanısı, burada kazanan Çin diyor. Neden? Biz Amerika’nın Çin’e ihracatının Çin’in Amerika ihracatından 5 kat az olduğunu görüyoruz. Doğal olarak da burada kendi cephesinden baktığında arbedeyi çıkaran taraf ABD. Zira biz 1 veriyoruz, 5 alıyoruz diyor… Ama bunun aslında ticaretten daha fazla perde ardında bir jeopolitik yansıması var. Bu da Amerikan hegemonyasının gerileyişi ya da kelamda işte kurallara dayalı neoliberal sistemin sonu diyebiliriz.

KİM KİMİN BİLEĞİNİ BÜKECEK

• Sözünüzü kesiyorum. Kazanamıyoruz diyor. Pekala şu an Amerika kazanacağı bir savaşa mı giriyor? Öngörüleriniz nedir? Bu savaşta kim kimin bileğini masaya yatıracak?

-Bizim Türkiye’deki üniversitelerde, iktisat fakültelerinde de öğretilen klasik iktisatçıların mukayeseli üstünlükler teorisi vardı değil mi? David Ricardo’nun… Yani bir ülke bir mal ve hizmette daha ucuza üretiyorsa o mal ve hizmeti, milletlerarası bağlarda, memleketler arası ticari alakalarda mutlak üstünlüğe sahiptir. Burada uzmanlaşıp bunları satmaya yönelmelidir halinde bir düstur vardı. Lakin bu 20. yüzyılda geçerliydi. Amerika için de G7 ülkeleri için de 21. yüzyılda birincisi bu değişti. Yani şu an siz bir araç almak istediğinizde ya da elektronik eşya almak istediğinizde ya da konut aleti almak istediğinizde bunun en ucuzunu Çin’de bulabiliyorsunuz.

ÇİN SAVAŞ GEMİLERİNDE DE FARK ATTI

“Hatırlarsanız geçen aylarda Münih Güvenlik Doruğu’nda Amerikan Lider Yardımcısı G.D. Wells bunu çok düzgün özetledi. Şöyle söyledi: Amerika, Çin’in ürettiği rastgele bir savaş gemisinin 232’de birini üretiyor. Yani Çin’in üretim kapasitesi bizim 232 katımızdır. Zati 1950 sonrası oluşan, yani 2. Dünya Savaşı’ndan sonra oluşan milletlerarası tertipte nasıl bir ekonomik sistem vardı? Amerika, Dünya’da üretilen her iki mal ya da hizmetin birini üretiyordu. Amerika imalat endüstrisi, dünya üretiminin %40’ını tek başına karşılıyordu. Artık bu %23’lere düştü.

ABD’DEN AYRILAN ŞİRKETLER

“Bu tarife olayına girmek gerekirse… Amerika’nın bu gümrük vergileri koyarken suçladığı hususlara bakarsak, Trump daima ne diyor? Çinli şirketler bizim teknoloji transferimizi zorla alıyorlar. Mülkiyet maddelerini hiççe sayıyorlar vesaire… 2018 yılında Trump bunu kabul etmişti. Ama üretim yeterlice koptu bu süreçte. Bakın son 20 yılda 90 binden fazla üretim tesisi Amerika’dan ayrılmış. Yani bunlar yalnızca Çin’e gitmiyor, Meksika’ya da gidiyor, Latin Amerika ülkelerine de gidiyor, Güneydoğu Asya’ya da geliyor… 8 Nisan kararlarından sonra Amerikalı ekonomistlere de baktım. Ünlü Richard Wolff isimli bir Amerikan iktisatçı daha dün bir Amerikan televizyonunda şunu söyledi: ‘Trump’ın dediği şu açıdan hakikat değil. ‘Bu nizamda biz yabancılar tarafından sömürülüyoruz’ Ancak aslında son 50 yılda sömüren taraf bizdik diyor. Yani bu memleketler arası sistemin dünya zenginliğinden faydalanan temel ülke bizdik diyor.

ABD’NİN KAYBETTİĞİ ÜSTÜNLÜK

“Fakat burada çatırdamaya başlayan muhakkak başlı şeyler vardı. Birincisi dolarizasyon ve petrodolar sistem. Yani ABD biliyorsunuz 1974’te Suudi Arabistan ile anlaşarak petrol fiyatını dolara endekslemişti ve bu, Çin’in son yıllarda körfez ülkeleri ile yaptığı, petrolü, ulusal paralar üzerinden alalım muahedeleriyle bu artık çatırdamaya başlamıştı.

İkincisi siyasi bir çerçevede kazanmıştı… Nedir o? Birleşik Arap Emirlikleri üzere, Suudi Arabistan üzere ülkeler, Çin’in öncülüğündeki BIRICS topluluğuna dahil edildiler. Aslında olan şey, Amerika kendi mukayeseli üstünlüğünü kaybetti.

ÇİN’İN MASAYA KOYMADIĞI KOZLARI

• Hani Çiçek Abbas sinemasında bir sahne var, Herkese benden çay, Şakir’e yok der gibi… ABD ek gümrük vergilerini erteliyorum dedi. Çin hariç… Çin Komünist Partisi’nin, elinde bu vakte kadar oynadığı kartlar vardı, bir de oynamadığı kozlar olması lazım. Sizce onlardan hangisini masaya sürecek?

  -Tabi 2018 yılında Trump’ın birinci periyodunda ticaret savaşını başlatmasıyla, şu anki devir ortasında çok önemli bir fark var. Buradaki en büyük fark da Çin’in yansısı. 2018-2017’nin sonlarına hakikat Amerika Çin’e yönelik tekrardan gümrük vergilerini artırdığında, ben o muahedenin detaylarına baktığımda çok şaşırmıştım. Zira Amerika şunu dayatıyor Çin’e: Siz yılda 350 milyon dolarlık soya fasulyesi alıyorsunuz Brezilya’dan, bunu Brezilya’dan almayacaksın. Benden alacaksın. Çin tamam demiş. Ya da şu eserin fiyatını şuraya indireceksin. Çin tamam demiş.

ÇİN’İN ANA GARANTİSİ KENDİ İÇ PAZARI

“Fakat işler değişti… Bu defa Çin tamam demiyor. Burada neye güveniyor? İki şeye… Birincisi kendi iç pazarına. Yani Çin şunu tekrardan keşfediyor. ‘Benim bir buçuk milyarlık bir nüfusum var ve bu nüfusunda 400 milyona yakını orta sınıf…’ Çin’de her yıl 150 milyona yakın insan yabancı ülkelere gidiyor, turist olarak… Artık onlara yönelikle siyasetleri belirliyorlar. Yani sen Paris’e, Washington’a ya da Roma’ya gitme, işte Şangay, Lişan, Pekin’e gel ya da işte Hong Kong’a git… Shenzhen’e git, Tibet’e git, Xinjiang’ı gör vs. üzere.

Zaten bunu öngördüğü için Xi Jinping, CHP Genel Sekreteri ve Devlet Başkanı 2020 yılında ÇKP Genel Şurası’na bir önerge vermişti. Biz artık ihracata dayalı ülkenin temel ekonomik motivasyonu olan dışa mal satmaya dayalı ekonomik stratejiden, iç pazara dayalı bir stratejiye geçmeliyiz kararı aldılar. Hatta buna ikili dolanım diyorlar.

ABD’NİN ESKİ DOSTLARI, ÇİN’İN YENİ MÜTTEFİKİ

İkincisi de natürel, ihracattan vazgeçmiyorlar. Ve Amerika’nın bu kararlarının kendilerine bir stratejik potansiyel yarattığını da gördüler. Nasıl oldu? Amerikanın burada klâsik müttefikleri var… Japonya üzere, Hindistan üzere, Güney Kore gibi… hatta İngiliz Milletler Topluluğu… Yeni Zelanda, Avustralya üzere. Bunların da Amerikanın korumacılığına reaksiyon göstereceğini düşündü Çin. Geçen hafta Seul’de bir toplantı oldu. Tokyo ve Güney Kore yetkilileriyle Çin Ticaret Bakanı bir araya geldi. Bakanlığın orada yaptığı açıklamada ‘Biz bu korumacılığa karşı ortak siyasetler geliştireceğiz’ dediler. Bunun üzerine ABD, bir yandan da ülkeleri pazarlığa ikna etmeye çalışıyor. Yani siz bu eserlerden yavaş yavaş vazgeçin… Olağan bu stratejik bir plan. Amerika Birleşik Devletleri birkaç yılda bu ekonomik dönüşümünü tamamlayamayacak. Madem dünyadaki bütün mal ve hizmetleri Çin’in üretiminde… Amerika diyor ki biz tekrardan Amerika’ya mükemmel yapacağız ve bunların üretimi bize geçecek. O vakit şu soru karşımıza çıkıyor. O vakit dolarizasyona ne gerek kalacak? Yani madem her mal ve hizmeti Amerika üretecekse ülkeler neden bu kendi para ünitelerinin dolar karşısında ezilmesine müsade etsinler.

ÖBÜR DESTEK, GLOBAL TEDARİK ZİNCİRİ

• Diğer etken de Çin, global tedarik zincirine güveniyor. Bakın bu ticaret savaşlarının yanında çok konuşulmadı lakin şu an Panama’da bir Amerikan-Çin savaşı yaşanıyor. Panama’nın iki ucundaki kritik limanları Hong Kong’lu bir şirket yönetiyor. Trump misyona geldikten sonra Panama kanalına da göz dikti ve Amerikan Black Rock şirketine burayı satın alacaksın dedi. Hongkonglu şirket aslında burada uzlaşmaya varmıştı. Tamam biz bunları satacağız dedi. Baskıya boyun şayet üzere oldu ama sonra Pekin bastırdı. Çin dedi ki, buraları satarsan ben de sana anti-tröst soruşturması açarım. Birçok hisseni, borsanı düşürürüm. Hatta kamulaştırma bile başlatabilirim senin üzerinde diye… Ve o şirket bunun üzerine geri adım attı ve Amerikan şirketiyle görüşmeleri askıya aldı. Yani bugün dünyanın en büyük limanları Şangay Limanı, Hong Kong Limanı, Tianjin Limanı ya da Shenzhen Limanı… Bunlar Çin’in limanları… Ya da Türkiye’de olduğu üzere Yunanistan’da, Haifa’da hatta Trablusşan’da, tekrar Lazkiye’de, Suriye’de birçok yerde çok büyük yatırımları var.

  ÇİN HANGİ SORUNUN ÜZERİNE GİDİYOR

• Bizim borsalar Batı sistemine endeksli olduğu için Trump’ın bir açıklamasıyla alt üst oluyor. Pekala siz orada neler yaşıyorsunuz? Çin’in zayıf karnı olarak neyi görüyorsunuz? Yani Çin idaresi neyin üzerine gidiyor?

– Çin Komünist Partisi’nin ana yayın organı, Halkın Günlüğü gazetesi… İki gün evvel bir baş yazıyla çıktı. Çok somut bir kıymetlendirme yaptılar. Birincisi ABD’nin bu keyfi et vergi uygulamaları bizi sarsacak. Hakikat dedi. Hatta şu dehşet var Çinlilerde. %5’lik bir iktisat büyüme hedefindelerdi bu sene. Çin bunlara çok titizlikle uygulayan bir ülke. Yani Türkiye’deki üzere %7 büyüyeceğiz deyip 3 büyüyünce Türkiye’de kimse sorgulamıyor. Lakin Çin’de sorgulanıyor bu. Bir puanlık bir düşüş bekliyorlar. Yani %5 değil de 4 büyüyebiliriz, 3,5 büyüyebiliriz. Bunun olağan olumsuz tesirleri olacak.. Çin ekonomik problemlerine gelecek olursak, birincisi alışılmış ki de yaptırımlara dayanma iktisadını hala inşa etme sürecinde…

GENÇ İŞSSİZLİĞİN ARTIŞI

“Çünkü burada da ekonomik meseleler var. Örneğin gençsizlik son 20 yılın en yüksek sayılarında, %15, %20’lere çıkmış durumda. İkincisi, emlak bölümünde önemli bir kriz var. Hatırlarsanız iki sene evvel bir Evergrande isimli Çinli emlak şirketi batmıştı. Bir milyondan fazla insan konutlarını alamadılar. Konut kredilerini ödemişler ancak konutlar ortada yok. Üçüncüsü sakinlik var. Esasen bence en yumuşak karnı bu. İç talep yetersiz. Olağanda bunu artırmaya çalıştılar lakin birincisi Covid-19’un çok büyük tesiri oldu burada. İkincisi de Ukrayna-Rusya savaşı. Çin halkı buralarda daha huzursuz ve mevduatlarını müdafaaya yönelik, harcama yapmamaya yöneliyorlar. Çin, dünyanın en çok üreten ülkesi fakat bu malların hepsi satılamıyor. Doğal olarak da bir deflasyon var… Bunu daha da artıracağını öngörebiliriz.

KRİZİ FIRSATA ÇEVİRMEK

“Çin’in en büyük 16 şirketinin, ki bunlar dünyanın en varlıklı 2-3 şirketi ortasında, 15’i devlete ilişkin. En büyük bankalar devlete ilişkin. En büyük petrol şirketleri devlete ilişkin. Doğal olarak burada bir finans spekülasyonu yapmasına müsaade vermiyor. O yüzden Çinlilerin şu anki beklentisi, ‘Bu bizim için bir imtihan, ekonomik dayanıklılığımızı test edeceğiz’ Zira bir evvelki ticaret savaşı, yapay zeka üzere ileri teknolojiler üzere alanlarda atılım yapmalarını sağladı. Yani krizi fırsata çevirdiler. Yeniden bu türlü bakıyorlar.”

*Ejderha: Çin imparatoru imparatorluğun gücünü göstermek için ejderhayı simge olarak kullanıyordu ve Qing Hanedanı periyodunda ulusal bayrağa eklenmiştir.

Osman Erbil